کتاب گفتارهایی درنظریه مدرن ژانر

میخائیل میخائیلویچ باختین (۱۸۹۵-۱۹۷۵)، فیلسوف و متخصص روسی ادبیات بود که آثار تأثیرگذاری در حوزهٔ نقد و نظریهٔ ادبی و بلاغی نوشته است.باختین در میان پژوهشگران با طرح نظریه متن‌های چندصدایی و تک‌صدایی، موضوع گفتگومندی و هم‌چنین مسئله "دیگری" شناخته‌شده‌تر از ویاتشسلاو، ایوانف، مدودف و دیگر قدما یا معاصران هم‌رأی خود است. او رمان را برترین گونه در برخورد با منطق گفت‌وگویی و چندصدایی می‌داند. وضعیتی را که سرکوب سیاسی استالین بر زندگی روشنفکران دوره خود تحمیل کرده بود ازآنجا می‌توان به‌خوبی درک کرد که باختین سه اثر برجسته خود «فرویدگرایی؛ پیش‌نویسی انتقادی»، «مارکسیسم و فلسفه زبان» و «روش فرمگرا در مطالعه ادبی» را بانام دوستان و هم‌نظران خود مدودف و ولوشینوف منتشر می‌کند. هرچند درباره این‌که این کتاب‌ها از آن باختین هستند یا نه همچنان بحث‌هایی مطرح است اما به جرأت می‌توان گفت که او برای نخستین بار به عنصر کارناوالی و فرهنگ عامیانه توجهی ویژه می‌کند. باختین این عنصر را در آثار رابله موردبحث قرار می‌دهد و او را وارث خنده و سنت کارناوالی می‌داند. هم‌چنین او پس از اسکولدو و ویاتشسلاو، تحت تأثیر گروسمن، رمان‌های داستایوسکی را در دسته رمان‌های چندصدایی قرار می‌دهد. رمان‌هایی که در آن‌ها صداهای مختلف همچون آوای سازهای مختلف در یک سمفونی به گوش می‌رسند، هیچ صدایی بر صدای دیگر مسلط نمی‌شود و درنهایت این چندصدایی به همنوایی ختم می‌شود، بی‌آنکه هر یک از صداها استقلال خود را در برابر دیگری از دست دهد. در انتقادهای میخاییل باختین می‌توان به انتقاد نسبت به نقدهای تک‌صدایی منتقدانی چون اسکولدو در مورد آثار داستایوسکی، رابله و سروانتس اشاره کرد. ازاین‌رو سعی می‌کنیم در کنار معرفی اجمالی آرای باختین با ارائه‌ نظرات مختلف هم‌عصران و مترجمان فرانسوی او، به اصول اولیه منطق مکالمه‌ای او و مسئله‌ای دیگر وفادار بمانیم؛ تلاش می‌کنیم در یادداشت حاضر صدایی را بر دیگر صداها مسلط نکنیم و یادداشت کوتاه اجازه‌ای فراتر از این نمی‌دهد. بسیاری از آنان که از راه ترجمه با آثار باختین آشنا شدند گمان می‌کنند که او تنها، منتقد فرمالیسم روسی است؛ اما باختین با نظریات خود؛ حوزه‌های این رویکرد را گسترش می‌دهد؛ تا آنجایی که می‌توان او را یکی از جدی‌ ترین فرمالیست‌ها نامید. چنانچه منطق مکالمه‌ای باختین امری زبانی است و به زبان مربوط است و می‌تواند مکان‌ مند و زمان‌ مند باشد؛ یعنی با وقایع سیاسی اجتماعی پیش و پس از خود در رابطه باشد.