معتبرترین جوایز ادبی جهان که توسط نهادهای دولتی، فرهنگستان ها، انجمن های ادبی، بنیادها و یا اشخاص به آثار ادبی برگزیده شده و یا نویسندگان آن ها در دو دسته «ملی» و «بین المللی» اعطا می گردند ، یکی از مهمترین راه های تشویق نویسندگان و شاعران به انجام فعالیت های ادبی و همچنین از محرک های اجتماعی برای گرم تر شدن بازار ادبیات به شمار می آیند.
جایزه ادبی بوکر من
بی‌تردید معتبرترین جایزه ادبی دنیا بوکر من است؛ که برنده شدن در آن قطعا آینده نویسنده‌اش را تضمین می‌کند. این جایزه که به آثار داستانی تعلق می‌گیرد، با نام کوتاه بوکر شناخته می‌شود؛ و نام‌هایی چون مارگارت اتوود، ایشی گورو، موراکامی و… که در سال‌های اخیر این جایزه را برنده شده‌اند، می‌تواند بهترین نشانه برای اعتبار و جایگاه آن باشد. جایزه بوکر من هر سال به بهترین رمان انگلیسی زبان که از سوی شهروندان انگلیسی زبان یا همسو با بریتانیا نوشته شده باشد، اعطا می‌شود.
ثابت شده که این جایزه تأثیر بسیار زیادی بر فروش و ترجمه کتاب در سطح جهان دارد؛ و البته گذشته از این تأثیر غیرمستقیم جایزه‌ای ٥٠هزار پوندی نیز برای برنده به همراه دارد. باید اضافه کرد که به این جایزه از سال ٢٠٠٥ بخش بین‌الملل نیز اضافه شده است و هر دو سال یک جایزه ٦٠هزار پوندی به بهترین نویسنده در جهان که کتابش به انگلیسی ترجمه شده باشد، داده می‌شود.
از سال ١٩٩٢ بخش روسی به این جایزه اضافه شده است. در جایزه بوکر آسیایی نیز در آغاز تنها کشورهای آسیای شرقی در نظر گرفته می‌شدند، اما از سال ٢٠١١ آثار ادبی کشورهای ایران، قزاقستان، قرقیزستان، ترکیه و تاجیکستان نیز که به انگلیسی ترجمه شده باشند، داوری خواهند شد. به تازگی بوکر عربی هم از سوی امارات و با حمایت جایزه بوکر من آغاز به کار کرده است.
داوران بوکر ابتدا به یک فهرست اولیه و سپس یک فهرست نهایی شامل شش عنوان کتاب برگزیده می‌رسند و در نهایت با اجماع روی یکی از عناوین، منتخب نهایی خود را برمی‌گزینند.
جایزه ادبی نوبل
جایزه ادبی نوبل (Nobel Prize in Literature) معتبرترین و باارزش‌ترین جایز ادبی در سرتاسر جهان محسوب می‌شود. این جایزه که یکی از پنج جایزه اصلی نوبل آکادمی سوئد به حساب می‌آید برای اولین بار در سال 1901 به سولی پرودوم ، شاعر و ادیب فرانسوی اهدا شد و طی بیش از صد سال بعد از آن با نظم و اعتباری فزاینده اوج گرفت و هر چند گاهی با حواشی و جنجال‌های خاصی نیز همراه شد اما همچنان از اعتبار شماره یک خود برخوردار است. آخرین نویسنده‌ای که نشان نوبل ادبیات بر سینه‌ی او حک شده، پتر هاندکه اتریشی تبار است که البته اهدای جایزه به او با حواشی و اعتراضات زیادی – بواسطه مواضع سیاسی هانتکه درباره جنگ بوسنی- همراه بود.
بر اساس وصیت نامه ی آلفرد نوبل – موسس جوایز پنج‌گانه نوبل- این جایزه هر سال باید به کسی اعطا شود که در حوزه‌ی ادبیات، برجسته‌ترین مجموعه آثار را در جهتی «آرمانی» یا «ایدئال» خلق کرده باشد. برنده خوش‌اقبال این جایزه را آکادمی سوئد تعیین می‌کند و نام او را در اوایل ماه اکتبر هر سال طی مراسمی رسمی اعلام می‌کند. رومن رولان، کنوت هامسون، لوئیجی پیراندلو، هرمان هسه، آندره ژید، ارنست همینگوی، آلبر کامو، جان اشتاین بک، گونتر گراس، آلیس مونرو، پاتریک مودیانو و بسیاری دیگر از چهره‌های تاریخ ادبیات جهان از برندگان دوره‌های متمادی نوبل ادبیات بوده‌اند.
جایزه ادبی پن فاکنر
یکی از معتبرترین جوایز ادبی دنیا جایزه پن فاکنر است که از سال ١٩٨١ به این سو همه ساله اهدا می‌شود. این جایزه به همراه جایزه نقدی ١٥هزار دلاری‌اش از سوی بنیاد فاکنر – که به نام ویلیام فاکنر، نویسنده برنده نوبل نامگذاری شده است – به بهترین نویسنده سال اهدا می‌شود؛ با این توضیح که برندگان باید تبعه آمریکا باشند. همچنین علاوه بر برنده اصلی این جایزه، ٤نویسنده که به مرحله نهایی این جایزه رسیده‌اند، نیز، هرکدام ٥٠٠٠ دلار جایزه نقدی دریافت می‌کنند.
جایزه پن فاکنر که بخشی از جوایز بنیاد پن محسوب می‌شد، تاکنون به نویسندگانی چون جان ادگار وایدمن، توبیاس وولف، ای. ال. دکتروف، آنی پرولکس، فیلیپ راث، ریچارد فورد، مایکل کانینگهام، جان آپدایک، جوزف اونیل، دبورا آیزنبرگ و… اهدا شده است.
جایزه ملی کتاب آمریکا
یکی از فراگیرترین جوایز ادبی جایزه ملی کتاب آمریکا است که همه ساله در ماه نوامبر برگزیدگانش را در ٤ بخش ادبیات داستانی، ادبیات غیرداستانی، شعر و نویسندگان جوان با یک جایزه نقدی ١٠هزار دلاری و نشان برنز مورد تقدیر قرار می‌دهد. جایزه کتاب ملی که در سال ۱۹۳۶ به دست انجمن کتاب فروشان آمریکا بنیاد نهاده شد، در طول جنگ جهانی دوم فعالیتی نداشت و سپس در سال ۱۹۵۰ توسط ۳ سازمان فعال در صنعت کتاب مجدد راه‌اندازی شد. نویسندگان و ناشران غیرآمریکایی پیش از جنگ واجد شرایط دریافت جایزه بودند، ولی درحال حاضر جایزه به نویسندگان آمریکایی برای کتاب‌هایی اهدا می‌شود که در حدود سال اهدای جایزه در آمریکا منتشر شده باشد. عنوان شده که این جایزه هدفش تجلیل از بهترین آثار ادبی آمریکا برای گسترش مخاطبان آنها به منظور ارتقا دادن ارزش نوشتن خوب در آمریکاست.
جایزه پولیتزر
جایزه پولیتزر (Pulitzer Prize)، در سه رشته اصلی روزنامه‌نگاری، ادبیات و موسیقی به برگزیدگان هر سال آن اهدا می‌شود. این جایزه ادبی معتبرترین جایزه روزنامه‌نگاری در آمریکا محسوب می‌شود و بعد از تاسیس آن در سال ۱۹۱۷ هر ساله با نظارت دانشگاه کلمبیا سازماندهی شده و برندگان خود را در قامت روزنامه‌نگاران، نویسندگان، شاعران و موسیقی‌دانانِ نخبه هر سال رصد می‌کند.
پولیتزر به نام بنیان‌گذار خود جوزف پولیتزر ، روزنامه‌نگار مجاری تبار آمریکایی، در سده نوزدهم نامگذاری شده است. این جایزه هرگز به صورت مشترک اهدا نشده است و در سیاهه برندگان آن، بوث تارکینگتن، ویلیام فاکنر، و جان آپدایک از برگزیدگان خوش اقبالی بوده‌اند که دو بار با یک اثر داستانی برای این این جایزه شده‌اند. ای ال دکتروف، هارپر لی، کورمک مک کارتی، مایکل کانینگهام، جان کندی تول، جومپا لاهیری، فیلیپ راث، پرل باک و … از زمره دیگر برندگان پولیتزر طی سالیان متمادی برگزاری آن بوده‌اند.
جایزه کتاب اول گاردین
برای نویسندگان تازه کار جایزه کتاب اول گاردین شاید مهمترین جایزه‌ای باشد که می‌تواند آینده کاری آنها را به سطحی فراتر ارتقا دهد؛ چرا که این جایزه هر سال آثار کتاب اولی‌های انگلیسی‌زبان یا آثار نویسندگان نوقلم دیگر زبان‌ها را که به انگلیسی ترجمه شده باشند، بررسی و مورد ارزیابی قرار می‌دهد. عنوان شده که هدف این جایزه که کتاب‌هایی را در همه ژانر‌ها در نظر دارد، معرفی استعداد‌های تازه در ادبیات است.
این جایزه از سوی گروهی از نویسندگان و خوانندگان کتاب‌ها بررسی می‌شود و برنده جایزه کتاب اول گاردین، ١٠هزار دلار به همراه تبلیغ کتابش در روزنامه گاردین دریافت می‌کند. از برندگان پیشین جایزه کتاب اول گاردین می‌توان به کالین برت، زدی اسمیت، کوین پاورز، یی‌یون لی و دونال رایان اشاره کرد. هاروکی موراکی، جومپا لاهیری، ادنا اوبراینو ران راش نیز دیگر برندگان این جایزه البته در بخش داستان کوتاه هستند.
جایزه ادبی گوته
جایزه ادبی گوته (Goethe Prize) معتبرترین جایزه ادبی آلمان است. این جایزه که پیشتر سالانه اهدا می‌شد از سال 1955 به بعد هر سه سال یک‌بار طی مراسمی در شهر فرانکفورت، محل تولد «گوته» شاعر سرشناس آلمانی، به فرد منتخبش اعطا می‌شود. این مراسم در روز تولد «یوهان ولفگانگ گوته» برگزار می‌شود و تاریخچه برگزاری آن به سال ۱۹۲۷ باز می‌گردد.
جایزه گوته توجه خود را بر ادبیات آلمانی‌زبان معطوف کرده است و غالب اوقات این نویسندگان و ادبا هستند که برنده آن می‌شوند اما گاهی اوقات نیز اشخاصی در حوزه‌های مختلف علمی یا نقد ادبی نیز شانس برگزیده شدن در آن را داشته‌اند. از چهره‌های شاخص برنده جایزه ادبی گوته می‌توان به افرادی چون: هرمان هسه، توماس مان، زیگموند فروید، کارل یاسپرز، عاموس عوز، اینگمار برگمان و گئورگ لوکاچ اشاره کرد. ارزش مادی جایزه ادبی گوته 50000 یورو است.
جایزه هانس کریستین آندرسن
جایزه ادبی هانس کریستین اندرسن تقریبا مهمترین جایزه ادبی در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است که گاه نوبل کوچک خوانده می‌شود. این جایزه که هر دو سال یک بار از سوی دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان در دو بخش به نویسندگان و تصویرگران اهدا می‌شود، به نام هانس کریستین اندرسن، نویسنده افسانه‌های کودکانه دانمارکی، نامگذاری شده است و برگزیدگان آن جایزه خود را از دست ملکه دانمارک دریافت می‌کنند.
انتخاب نویسندگان و تصویرگران ممتاز برنده جایزه آندرسن تا سال ۲۰۰۲ به عهده هیأتی از داوران بین‌المللی بود که همگی در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان (تألیف و تصویر) صاحب‌نظر بودند، از سال ۲۰۰۲ هیأت داوران به دو بخش مجزا تقسیم شد: بخشی مسئول داوری تصویر و بخشی در کار داوری تألیف مشغول شدند. از ایران تاکنون چهار دوره توران میرهادی، یک دوره ثریا قزل ایاغ، دو دوره زهره قایینی و دو دوره نیز منصوره راعی این جایزه را داوری کرده‌اند.از تصویرگران ایرانی فرشید مثقالی برنده این جایزه شده و هوشنگ مرادی کرمانی مورد تشویق هیأت داوران این جایزه قرار گرفته است.
جایزه ادبی گنکور
معتبرترین، قدیمی‌ترین، مشهورترین و بحث برانگیزترین جایزه ادبی کشور فرانسه که براساس وصیت ادموند دو گنکور- نویسنده و منتقد فرانسوی – در سال ١٨٩٦ بنا شده است. این جایزه هر سال به بهترین کتاب داستانی فرانسوی که همان سال منتشر شده باشد، داده می‌شود. هر نویسنده در زندگی ادبی خود تنها یک‌بار برنده این جایزه می‌شود. در این میان، رومن گاری یک استثنا به شمار می‌آید که یک بار این جایزه را در سال ۱۹۵۶ برای رمان ریشه‌های آسمان و یک بار با نام امیل آژار در سال ۱۹۷۵ برای رمان زندگی در برابر خود دریافت می‌کند.
علاوه بر اعطای این جایزه به رمان، آکادمی این جایزه چهار برگزیده نیز در بخش رمان اول، داستان کوتاه، زندگینامه و شعر هم معرفی می‌کنند. جایزه گنکور مبلغ ناچیزی را به برگزیده خود اهدا می‌کند، اما علاوه بر شهرت نویسنده، این جایزه بر فروش آثار نیز موثر است. طاهر بن جلون، مارگریت دوراس، پل کنستان و… شماری از برندگان این جایزه معتبر هستند.